کشاورزی روز

دانشگاه پیام نور مرکز کبودرآهنگ

سیاست کشاورزی 

فصل نهم

تعاون روستایی ، تعاونی ها و اتحادیه ها بر اساس سیاست های کشاورزی

نام استاد : جناب آقای محمدرضا پیرودین

نام و نام خانوادگی : سعید طبق چی

شماره دانشجویی : 880220572

سال 1392

منبع :

ž      کتاب سیاست کشاورزی / مولفان : دکتر محسن شوکت فدایی و محمود خلیلی / انتشارات دانشگاه پیام نور / نوبت و تاریخ چاپ: چاپ اول آبان 1389

فهرست مطالب به ترتیب بخش

•          9-1 روند شکل گیری سازمان مرکزی تعاون روستایی

•          9-1-1 تعاون

•          9-1-2 قانون تعاون

•          9-2 تاسیس سازمان مرکزی تعاون روستایی

•          9-2-1 اهداف و وظایف سازمان مرکزی تعاون روستایی

•          9-2-1-1 ایجاد تشکل ، حمایت ، نظارت و هدایت آنها

•          9-2-1-2 بازرگانی ، بازاریابی و فروش محصولات کشاورزی

•          9-2-1-3 ارتباطات

•          9-2-1-4 ارائه خدمات اعتباری ، اجتماعی ،  صنفی و عمومی

•          9-2-2 امکانات و منابع سازمان تعاون روستایی ایران

•          9-3 روند شکل گیری تعاونی ها و اتحادیه ها

•          9-3-1 اهداف تشکیل تعاونی های کشاورزی و روستایی

•          9-3-2 شبکه ی تعاونی ها در کشور

•          9-3-3 مبانی قانونی اتحادیه های سراسری تعاونی های تولید

•          9-3-4 مبانی قانونی شرکت های تعاونی روستایی و کشاورزی

•          9-3-5 امکانات و منابع تعاونی های کشاورزی و روستایی

•          9-3-6 تعاونی های کشاورزی

•          9-3-7 شرکت های تعاونی تولیدی روستایی

•          9-3-8 اتحادیه های روستایی و کشاورزی ایران

•          9-3-9 تعاونی های روستایی و کشاورزی ایران

•          9-3-10 تعاونی های زنان روستایی

9-1-1 تعاون

تعاون در ایران از سابقه ای طولانی برخوردار است و محققان معتقدند که اوضاع خاص جغرافیایی و شرایط کلی حاکم بر محیط مناطق شرق به ویژه ایران موجب شده که از گذشته دور ، مردم در مقابل مشکلات ، غلبه بر طبیعت و زراعت جمعی به یکدیگر کمک کنند و برای ایجاد رفاه و آسایش عمومی در کارهای عمرانی و نیز زراعی مشارکت و همکاری نمیاند .

طبقه کشاورز ایران از گذشته دور ، اغلب در زراعت جمعی با حفظ مالکیت و انتفاع فردی از زمین ، در کشت ، وجین ، آبیاری ، برداشت و درو محصولات یکدیگر همکاری می کردند و هنوز این همکاری در برخی از روستاها از سوی روستاییان متداول است .

9-1-2 قانون تعاون

در طول دهه های اخیر با وقوع تغییرات اجتماعی و اققتصادی در ساختار جامعه روستایی ایران ( ورود انواع ماشین های کشاورزی و ترویج به کار گیری چاه های عمیق و... ) نوع جدیدی از همیاری و مشارکت به عنوان تعاون ایجاد شد و فعالیت رسمی خود را با تصویب قانون تجارت در سال 1303 شمسی در قالب تعاونی های تولید و مصرف آغاز کرد .

از این رو نخستین شرکت تعاونی روستایی در منطقه داودآباد گرمسار در سال 1311 شمسی بر اساس قانون تجارت تشکیل شد .

اما تشکیل و ثبت رسمی فعالیت تعاونی ها را می توان سال 1314 دانست . و در خرداد 1325 قانون صندوق های تعاون روستایی و در مهرماه همان سال اصلاحیه قانون مذکور تصویب شد .

اولین قانون تعاونی ایرن با الهام از قوانین خاص سایر کشور ها تهیه و به صورت لایحه قانونی در سال 1332 مصوب و با اصلاحاتی در سال 1334 از تصویب مجلس وقت ، بگذرد و در ایران به عنوان اولین قانون تعاون که مشتمل بر یازده ماده و یک تبصره بود ، منظور گردد .

این قانون پایه و اساس بسیاری از تعاونی ها تا سال 1341 قرار گرفت و زمینه ی تاسیس سازمان تعاون روستایی شد .

9-2 تاسیس سازمان مرکزی تعاون روستایی

مراحل اول و دوم اصلاحات ارضی در ایران با تصویب قانون اصلاحی  قانون اصلاحات ارضی در تاریخ های 19 دی 1340 و 27 دی 1341 سبب شد مالکیت ها محدود و تحدید شوند .

از طرفی بر اساس تبصره 2 ماده 165 قانون مربوط به اصلاحات ارضی در سال 1341 کلیه کشاورزان مجبور بودند ابتدا به عضویت شرکت تعاونی روستایی درآیند و سپس ، مشمول دریافت زمین     می شدند .

به طوری که ظرف مدت کوتاهی این قانون موجب شد تا تعداد شرکت های تعاونی روستایی به بیش از 8 هزار واحد افزایش یابد و همین امر سبب شد تا آنها در یکدیگر ادغام شوند و حدود 3 هزار شرکت را به وجود آورند .

دولت وقت در سال 1342 برای حمایت از آنها سازمانی موسوم به سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران با هدف کمک به پیشرفت نهضت تعاون در مناطق روستایی ، کمک اعتباری به اجرای برنامه های کشاورزی تصویب و تاسیس کند و اتحادیه و شرکت های تعاونی روستایی بتوانند به طور مستقیم با کمک سازمان عمران منطقه ای مربوطه به منظور بهره برداری کامل از عوامل کشاورزی از آن بهره مند شوند .

این شرکت در قالب یک شرکت سهامی برای مدت نامحدود و با سرمایه اولیه یک میلیارد و سیصد و چهل و یک میلیون ریال  به طور رسمی در سال 1342 تاسیس و موظف شد پیشرفت و توسعه تعاون و پیشبرد عملیات اقتصادی ، اجتماعی ، بازرگانی و خدمات تعاونی ها را به عهده گیرد .

وظایف این این سازمان :

ž      آموزش اصول تعاون و تربیت کادر سرپرستی برای راهنمایی اعضا شرکت های تعاونی و مناطق روستایی کشور

ž      کمک های اعتباری به شرکت ها به منظور افزایش محصولات و درآمد دهقانان و بازاریابی و فروش محصول کشاورزان

ž      ارتباط با شرکت های تعاونی مصرف کشور ، ایجاد رابطه با سازمان های بین المللی

سپس روند شکل گیری سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران تا سال 1357 بر اساس موارد زیر ادامه پیدا کرد :

ž      تصویب قانون تشکیل وزارت اصلاحات ارضی و تعاون روستایی در سال 1346  (( سال تعاون )) .

ž      تصویب قانون تشکیل وزارت تعاون و امور روستاها و انحلال وزارت اصلاحات ارضی و تعاون روستایی 1349 .

ž      اصلاح و تجدید نظر قانون در سال 1334 و تصویب قانون شرکت های تعاونی در سال 1350 .

ž      ادغام شرکت های تعاونی روستایی (8361 شرکت تا سال 1351 ) و کاهش تعداد شرکت ها به 2617 تعاونی در سال 1352  .

ž                    ادغام وزارت کشاورزی و منابع طبیعی با وزارت تعاون و امور روستا ها و تشکیل وزارت کشاورزی و عمران روستایی .

از طرفی بعد از انقلاب اسلامی شکل گیری سازمان تعاون روستایی بدین صورت بود که تعاون به عنوان وسیله ای برای رفع نیاز مشترک و نیز راهی برای توسعه اقتصادی جهت ایجاد اشتغال در قانون اساسی سال 1357 شناخته شد و اصول 43 و 44 قانون مذکور سهم بزرگی را به آن اختصاص داد .

ž      اصل 43 قانون اساسی ، ضوابط زیر را برای اقتصاد جمهوری اسلامی ایران تعریف کرد :

ž      تامین استقلال اقتصادی جامعه

ž      ریشه کن کردن فقر و محرومیت

ž      برآوردن نیاز های انسان در جریان رشد

ž      تامین شرایط و امکانات کار برای همه به منظور رسیدن به اشتغال کامل

ž      قرار دادن وسایل کار در اختیار همه کسانی که قادر به کارند ولی وسایل کار ندارند و در شکل تعاونی می توانند با وام های بدون بهره یا سایر طرق مشروع که از یک طرف با تمرکز و تداول ثروت در دست افراد و گروه های خاص در تضاد بوده و دولت نیز کارفرمای بزرگی باشد ، انجام شود .

بر همین اساس نظام اقتصادی جمهوری اسلامی ایران مطابق اصل 44 بیان شد :

ž      نظام اقتصادی جمهوری اسلامی ایران بر پایه سه بخش دولتی ، تعاونی و خصوصی با برنامه ریزی صحیح و منظم استوار خواهد بود .

بدین سبب شروط تعیین شده زیر برای حمایت قانون از مالکیت بخش های سه گانه است که از نقاط قوت بخش تعاونی می باشد :

ž      با اصول دیگر فصل اقتصاد در قانون اساسی مطابق باشد

ž      از محدوده قوانین اسلام خارج نشود

ž      موجب رشد و توسعه اقتصادی کشور گردد

ž      مایه زیان جامعه نشود

بنابراین ادامه شکل گیری سازمان مرکزی تعاون روستایی به طور خلاصه بعد از سال 1357 مطابق ذیل است :

ž                    1- تدوین و تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایرن و توجه خبرگان به بخش تعاونی در اصول 43 و 44 از فصل چهارم قانون اساسی ( بند ج ماده 44 قانون اساسی در ابلاغ مقام معظم رهبری )

ž                    تایید و تنقید قانون 1350 : قانون تعاونی های روستایی و کشاورزی توسط شورای انقلاب اسلامی در سال 1358

ž                    2- تصویب قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی و تاسیس وزارت تعاون و انتقال کلیه سازمان ها مرتبط با امور تعاونی ها به آن وزارت در تاریخ 13 شهریور 1370

ž                    3- تصویب ماده واحده قانونی مستثنی شدن سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران با جلوگیری از الحاق آن به وزارت تعاون در تاریخ 24 مهر 1370

ž                     

9-2-1 اهداف و وظایف سازمان مرکزی تعاون روستایی

ماده 3 اساسنامه ، هدف از این ماده قانون موجبات پیشرفت ، گسترش و پیشرفت تعاون ، رونق اقتصادی و توسعه عملیات اقتصادی ، بازاریابی ، بازرگانی و خدمات تعاونی در روستاها می باشد .

اهم محور های وظیفه ای ماده 3 را می توان چنین عنوان داشت :

ž                    1- ایجاد تشکل ، حمایت ، نظارت و هدایت آنها

ž                    2- بازرگانی ، بازاریابی و فروش محصولات کشاورزی

ž                    3- ارتباطات

ž                    4- ارائه خدمات اعتباری ، اجتماعی ،  صنفی و عمومی

9-2-1-1 ایجاد تشکل ، حمایت ، نظارت و هدایت آنها

آموزش اصول تعاون ، تعلیم و تدریس موارد مربوط به تعاون توسعه شبکه تعاونی ، ارشاد راهنمایی و رهبری تعاونی ها و اتحادیه ها ، تربیت کارمند برای سرپرستی و حسابرسی شرکت ها ، تربیت مدیر و کارشناس برای شبکه تعاونی ، ارتقا سطح تخصصی پرسنل سازمان در تمام سطوح ، حسابرسی شرکت ها و اتحادیه ها

9-2-1-2 بازرگانی ، بازاریابی و فروش محصولات کشاورزی

جمع آوری ، نگهداری و خرید محصولات تولیدی از طریق تعاونی ها و فروش آنها در بازار های مناسب و فروشگاه های اختصاصی ، جمع آوری ، نگهداری و خرید محصولات تولیدی شرکت ها و اتحادیه ها ی تعاونی روستایی و کشاورزی و فروش آنها در بازار های مناسب و فروشگاه های اختصاصی ، تبدیل ، طبقه بندی و بسته بندی محصولات کشاورزی ، حمل و نقل محصولات و مایحتاج اعضای تعاونی ها ، تهیه و یا تولید و فروش مواد ، وسایل ، ماشین آلات  و لوازم حرفه ای مورد نیاز اعضا ، تهیه  و فروش کالاهای مصرفی اعضا  ، تشکیل نمایشگاه برای مصرف محصولات تولیدی و یا شرکت در نمایشگاه های داخلی و خارجی ، نظارت و هدایت در فعالیت های بازار یابی ، ارائه خدمات فنی تخصصی ، ایجاد اداره تاسیسات برای نگهداری محصولات تولیدی و کالاهای مصرفی ، احداث ساختمان و تاسیسات برای نگهداری محصولات تولیدی و کالاهای مصرفی ، ایجاد تعمیرگاه ثابت و سیار ماشین آلات سیار ، ایجاد  و کمک به احداث تعمیرگاه های ثابت و سیار برای شبکه ، ارائه خدمات فنی و مشاوره ای برای طرح های تولیدی .

9-2-1-3 ارتباطات

ایجاد ارتباط و قبول عضویت در سازمان های بین المللی تعاونی ، مشارکت در سمینار ها و کنفرانس های خارجی و تشکیل دوره های مشابه بین المللی در ایران ، ایجاد ارتباط به  سایر انواع اتحادیه ها و تعاونی ها ، ترتیب و مسابقات و اعطای جوایز به مدیران و اعضای ممتاز شرکت ها و اتحادیه ها .

9-2-1-4 ارائه خدمات اعتباری ، اجتماعی ، صنفی و عمومی

ایجاد صندوق بازنشستگی تعاونی ها ، انجام خدمت عمومی متفرقه مورد نیاز شبکه  ( امور گمرکی ، حقوقی ، عقد قرارداد و ... ) همکاری با موسسات بیمه ( فراهم نمودن تسهیلات ، عقد قرارداد ، قبول نمایندگی و... ) دفاع از منافع صنفی اتحادیه ها و تعاونی ها ، تلاش برای توسعه و ترویج صنایع دستی روستایی و کمک به همکاری با دستگاه های ذیربط ، افتتاح حساب جاری نزد بانک ها ، تعیین مشخصات و شرایط وام و اعتبارات مورد نیاز شرکت ها ی تعاونی و اتحادیه ها ، تحصیل اعتبار و وام نقدی از بانک ها و موسسات دولتی و خصوصی داخلی .

9-2-2 امکانات و منابع سازمان تعاون روستایی ایران

جدول زیر نمایانگر امکانات و منابعی است که سازمان مرکزی تعاون روستایی در اختیار دارد :

9-3 روند شکل گیری تعاونی ها و اتحادیه ها

تعاونی ها ، متشکل از خانوار های روستایی است که با جمع آوری سرمایه های اندک اعضا می توانند در زمینه تامین اعتبار برای خانوار های روستایی فعال باشد .

این شرکت ها براساس ماده 18 قانون تعاون مصوب 16 خرداد 1350 شرکت های تعاونی به 3 رشته ، کشاورزی ، مصرف و کار و پیشه طبقه بندی شده اند که در این ماده رشته کشاورزی مشتمل بر کلیه تعاونی های کشاورزی و روستایی می باشند . 

9-3-1 اهداف تشکیل تعاونی های کشاورزی و روستایی

ž      1- بهره برداری جمعی و مشترک  از اراضی ملکی یا استیجاری

ž      2- قبول پس انداز و سپرده اعضا به نمایندگی بانک تعاون کشاورزی

ž      3- خرید و تهیه مواد و وسایل جمعی مورد احتیاج مصرف شخصی و خانوادگی و حرفه ای اعضا و همچنین تهیه وسایل و علوفه دام ها و خوراک طیور و وسایل دیگری از این قیبل

ž      4- انجام عملیات جمع آوری  ، نگهداری ، طبقه بندی و بسته بندی ، حمل و نقل و یا فروش محصول اعضا

ž      5- تامین اعتبارات و وام های مورد نیاز اعضا

ž      6- انجام خدمات به منظور بهبود امور حرفه ای اعضا مانند تهیه ماشین آلات کشاورزی و حمل و نقل به صورت استفاده مشترک ، مسکن اعضا و ...

9-3-2 شبکه ی تعاونی ها در کشور

ž      اتحادیه مرکزی تعاونی های روستایی و کشاورزی ایران

ž      اتحادیه شرکت های تعاونی های کشاورزی و دامداران ایران

ž      اتحادیه تعاونی های کشاورزی مرغداران گوشتی ایران

ž      اتحادیه تعاونی کشاورزی مرغداران میهن

ž      اتحادیه تعاونی های کشاورزی پنبه کاران پارس

ž      اتحادیه تعاونی های کشاورزی تولید کنندگان گل و گیاه و بذر و نهال ایران

ž      اتحادیه سراسری زنبور داران ایران

ž      اتحادیه های سراسری تعاونی های تولید

9-3-3 مبانی قانونی اتحادیه های سراسری تعاونی های تولید

قانون تعاونی نمودن تولید و یکپارچه شدن اراضی در حوزه عمل شرکت های تعاونی روستایی بر اساس مصوب 24 آذر 1349 با اهداف زیر شکل گرفت :

ž      1- امکان حداکثر بهره برداری از منابع آب و خاک

ž      2- فراهم آوردن فعالیت های مفید غیر کشاورزی در حوزه عمل شرکت های تعاونی روستایی

ž      3- فراهم آوردن موجبات افزایش تولید و درآمد سرانه سکنه روستاها و تامین رشد مداوم اقتصادی کشور

9-3-4 مبانی قانونی شرکت های تعاونی روستایی و کشاورزی

بر اساس ماده 18 قانون تعاونی مصوب 16 خرداد

1350 شرکت های تعاونی به سه رشته کشاورزی ، مصرف و کار و پیشه طبقه بندی شده اند که رشته کشاورزی شامل تعاونی های کشاورزی و روستایی است .

اعضای تعاونی های کشاورزی و روستایی : کشاورزان ، باغداران ، دامداران ،  دامپروران ، پرورش دهندگان کرم ابریشم ، زنبور عسل ، ماهی و روستاییان

9-3-5 امکانات و منابع تعاونی های کشاورزی و روستایی

ž      جدول زیر نمایانگر امکانات و منابعی است که سازمان مرکزی تعاون روستایی در اختیار دارد .

9-3-6 تعاونی های کشاورزی

به منظور پاسخگویی به نیاز های تخصصی کشاورزان ، سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران از سال 1364 اقدام به تاسیس و توسعه تشکل های تخصصی در قالب شرکت های تعاونی کشاورزی کرده است .

 از طرفی به منظور هماهنگی میان شرکت های تعاونی کشاورزی و نیز تامین نیاز های آنها تعداد 55 اتحادیه تعاونی کشاورزی به این حجم  اضافه شده است . به طوری که امروزه تعاونی های کشاورزی زیر در زمینه های مختلف تولیدی ، فرآوری و خدماتی فعالیت می کنند :

ž                    تعاونی مرغداران

ž                    تعاونی دامداران

ž                    تعاونی گندم کاران

ž                    تعاونی باغداران

ž                    و سایر

9-3-7 شرکت های تعاونی تولیدی روستایی

پس از اصلاحات اراضی در سال 1349 پس از تصویب ، قانون تعاونی کردن تولید تشکیل شد .

 بعد از انقلاب اسلامی شرکت های سهامی زراعی و کشت و صنعت ها منحلل گردید و مجدداً بعد از گذشت یک دهه از انقلاب اسلامی دوباره با هدف تولید ، فروش و مصرف که مورد توجه مسئولان بود  ، شروع به فعالیت کردند .

 از این رو تا سال 1377 تعداد 400 شرکت تعاونی تولیدی  تشکیل شد .

9-3-8 اتحادیه های روستایی و کشاورزی ایران

ž                    این اتحادیه ها از 6 اتحادیه سراسری و 262 اتحادیه استانی و شهرستانی در تاریخ 25 اسفند 1356 در اداره ثبت شرکت ها ، ثبت و تشکیل شد .

9-3-9 تعاونی های روستایی و کشاورزی ایران

شبکه تعاونی های روستایی 2941  شرکت تعاونی است . به طوریکه این تعاونی ها تا کنون با 256 اتحادیه  در سطح شهرستان در 27 اتحادیه استانی تا کنون متمرکز شده اند .

هدف این تعاونی ها در راستای اهداف و سیاست های حمایتی دولت در جهت توسعه بخش کشاورزی و حمایت از روستاییان چند منظوره بوده و به فعالیت های مختلف از جمله : خدماتی ، تولیدی ، بازرگانی  و ترویجی مشغول می باشند .

9-3-10 تعاونی های زنان روستایی

ž      12 میلیون نفر از جمعیت کشور را زنان روستایی  تشکیل داده اند .

ž      طرح ایجاد تعاونی های روستایی زنان در سال 1371 توسط دفتر ترویج فعالیت های زنان روستایی وزارت کشاورزی وقت ، به وزارت مذبور پیشنهاد و به اجرا گذاشته شد .

منبع :

ž      کتاب سیاست کشاورزی / مولفان : دکتر محسن شوکت فدایی و محمود خلیلی / انتشارات دانشگاه پیام نور / نوبت و تاریخ چاپ: چاپ اول آبان 1389

ž